Depremleri Tahmin Etmek Mümkün mü?

Tarihteki ilk deprem ölçüm aleti MS 132 yılında Çinli matematikçi Zhang Heng tarafından icat edildi. Üzerinde küreler bulunan bu vazo benzeri alet, sallandığında üzerindeki küreler hareket ediyor ve yerin sallandığı tarafı belirleyebiliyordu.

Heng bu icadı Han Sarayı’na getirir, dönemin Çin Hükümdarı farklı bulur ve saraya koyar. Ancak sakin bir günde küreler hareket etmeye başlar. Tüm saray sakinleri olacakları merakla beklemektedir ama yaprak kıpırdamamaktadır. Bu nedenle Heng alay konusu olur. Ancak günler sonra, uçsuz bucaksız Çin topraklarındaki büyük bir felaketin haberi saraya ulaştığında Heng bir efsaneye dönüşür.

Yüzlerce ve binlerce yıl sonra titreme dalgalarını ölçmek için sismometrelerin ve verilerini kaydetmek için kayıt cihazlarının babası muhtemelen Heng’in bu küreleridir.

Japon bilim adamı Kiyoo Wadati tarafından 20. yüzyılın başlarında geliştirilen Wadati-Doyo formülü, bölgedeki deprem aktivitesini tahmin etmek için kullanılan ilk yöntemlerden biri olarak kabul ediliyor. 1960’lı yıllardan itibaren jeolojik ve coğrafi bilgilerin analizi ile deprem öncesi hareket ve sarsıntıların tespiti ile ilgili çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.

Günümüzde beyin sarsıntısı konusunda teknoloji arayışı halen devam etmektedir. Deprem öncesi ve sonrası süreçlerde çeşitli akıllı sensörler, yapay zeka ve bulut bilişim teknolojileri gibi ileri teknolojiler kullanılmaktadır.

Maden ocaklarına daha önce kanarya kuşları ile girildiği bilinmektedir. Madende zararlı gazlar varsa kanarya bundan etkilenir ve bayılır veya ölür. Bunu gören madenciler hızla ocaklardan ayrıldı. Kanaryalar binlerce madencinin hayatını kurtardı.

Kanarya, madenciler için kesin, gerçeği bildiren bir uyarıcıydı. Böyle bir sarsıntıyı tahmin edebilecek bir kanarya bulmak mümkün mü?

Deprem aktivitesinin yeri ve zamanına yakın tahminler yapılabilmekte ve deprem riski taşıyan bölgeler belirlenebilmektedir. Ayrıca sarsıntının şiddeti ve etkileri hakkında da tahminler yapılabilir ancak bu iddialar tamamen doğru olmayabilir.

Evet, bir deprem risk analizi, bir deprem olasılığını ve potansiyel hasarı tahmin etmeye yardımcı olabilir. Ancak bir bölgenin jeolojik yapısı, sismik aktivite düzeyi, mevcut binaların yapısal özellikleri gibi birçok faktör değerlendirilerek sarsıntı riski analizi yapılır.

Örneğin Kaliforniya’da yapılan bir deprem risk analizi; Los Angeles ve San Francisco gibi büyük şehirler için deprem risklerini değerlendirdi ve potansiyel hasarın tahmin edilmesine yardımcı oldu. Ayrıca, 2015 yılında Nepal’de meydana gelen büyük bir deprem sırasında, önceki deprem risk analizleri hasarın potansiyel boyutunu ve en çok etkilenen alanları tahmin etti. Bu tahminler hala birçok ülkede acil durum müdahalesi ve yeniden inşa planlaması için kullanılmaktadır.

Deprem varsayımından söz edildiğinde karıncaların hareketlerini, köpeklerin havlamalarını, köstebek, fare gibi yerde yaşayan hayvanları gözlemleyerek sallanma varsayımında bulunan kişiler sosyal medyada kendilerini göstermeye çalışırlar. Bu stilistik tahminlerin ne kadar sağlıklı sonuçlar verebileceğine bir göz atalım. Özellikle yapay zeka gibi bu tıbbi bilgileri analiz etmek için harika bir fırsatımız olduğunda….

Günümüzde deprem uyarı sistemleri için birçok titreşim sensörü, GPS ve diğer teknolojik araçlar halen kullanılmaktadır. Ancak hayvanların depreme tepki biçimleri hakkında ek bilgiler toplandıkça, bu bilgilerin sarsıntı uyarı sistemlerine dahil edilmesi ve ek bir bilgi katkısı olması mümkündür. Çünkü beyin sarsıntısı uyarıcısı olarak kabul edilen hayvanların tüm hareketlerini tespit etmek, analiz etmek ve yorumlamak şu an için mümkün değil ve olayları gerçekmiş gibi yorumlayacak bir algoritma da henüz kurulabilmiş değil.

Tekrar; Hayvanların depremle ilişkisi ve deprem uyarı sistemlerine dahil edilmesi konusunda yürütülen birçok proje var:

* Hayvan Depremi müdahale araştırma projesi, California Üniversitesi, Berkeley,

* Deprem öncesi hayvan davranışlarının incelenmesi projesi, Japonya Ağrı ve Jeolojik Araştırmalar Enstitüsü,

* Hayvan davranışları ve depremler arasındaki ilişki, İtalya Jeolojik Araştırma Enstitüsü.

Bazı araştırmalar, gezegenlerin ve Ay’ın konumu ve konumlarının depremleri tetikleyebileceğini veya etkileyebileceğini öne sürüyor. Ancak bu konuda da bilimsel olarak kesin bir kanıt yoktur.

2011’de sarsıntılar Japonya’nın doğu kıyısını vurmadan hemen önce, araştırmacılar şaşırtıcı bir şekilde radyoizotop ikilisinin (radon ve toron) yüksek yoğunluğunu kaydettiler. Bir sarsıntıdan hemen önce yer kabuğunda basınç biriktiğinden, ince çatlaklar bu gazların yüzeye kaçmasına izin verir. Bu bilim adamları, sarsıntıya eğilimli alanlara geniş bir radon ve toron dedektörleri ağı kurulursa bunun umut verici bir uyarı sistemi olabileceğini düşünüyorlar.

Yapay zekanın deprem tahmin ve uyarı sistemlerinin analizini daha sağlıklı yapabileceğini düşünüyorum. Yapay zeka önümüzdeki 10 yılı şekillendirecek bir teknoloji ve beyin sarsıntısı alanında da çok değerli adımların atılmasına vesile olabilir.

Yapay zekanın aşağıdaki özellikleri ile yapay zekanın beyin sarsıntısı tahminine farklı şekillerde katkı sağlayabileceğini açıklayabilirim.

1. Yapay zeka, jeolojik bilgiler, sismik aktivite verileri, deniz hareketi bilgileri ve meteorolojik bilgiler gibi birçok farklı türde bilgiyi analiz ederek bir deprem olasılığının varsayılmasına yardımcı olabilir.

2. Yapay zeka geçmiş deprem verilerini analiz ederek gelecekteki depremlerin ne zaman, nerede ve ne kadar şiddetli olacağını tahmin edebiliyor.

3. Yapay zeka, deprem mekanizmalarını modelleme ve simüle etme yeteneğine sahip olabilir. Bu, beyin sarsıntısı olasılığını ve potansiyel hasarı tahmin etmede yararlı olabilir.

4. Yapay sınır ağları, deprem verilerinin sınıflandırılması, regresyonu ve sınıflandırılması gibi işlerde kullanılabilir ve deprem olasılığının tahmin edilmesinde faydalı olabilir.

Bu konuda Türkiye’nin genç yazılımcılarına çok iş düşüyor. Dünyanın birçok yerinde depremlerin yaşandığı göz önüne alındığında, depremleri yapay zeka ile analiz edecek bir yazılım ve uygulama insanlığa büyük bir ziyafet olacaktır.

Bugün, güvenlik ipuçlarımız, önceki birçok sarsıntının ne zaman ve nerede meydana geldiğine dayanan uzun vadeli varsayımlardan geliyor. Bin yıl boyunca bu, San Andreas gibi aktif fay hatları boyunca şiddetli bir depremin ne zaman meydana geleceği konusunda varsayımlarda bulunmamızı sağlar.

Sonuç olarak, birçok değişken koşul nedeniyle varsayımlar ancak çok büyük zaman dilimlerinde farklı şekillerde yapılabilir. Daha yakın tarihli olayları tartışmak için araştırmacılar, Dünya’nın bir depremden önce yaydığı titreşimleri ararlar. Jeologlar, yerkabuğundaki bu küçük hareketleri izlemek ve haritalamak için uzun süredir sismografları kullanıyorlar.

Günümüzde birçok akıllı telefon deprem dalgalarını aynı anda kaydedebilmektedir. Bu kayıtlar bir uygulama ile doğru sonuçlar veren bir teste dönüştürülebilir. Dünya çapındaki telefon ağı ile bilim adamlarının, insanları yaklaşan depremlere karşı uyarmak için güçlü ve ayrıntılı bir uyarı sistemi oluşturması muhtemeldir.

Ne yazık ki elimizdeki akıllı telefonlar, güvenlik protokollerini sağlayacak kadar gelişmiş olmayabilir. Bununla birlikte, bu tür ayrıntılı çalışmalar, nesli tükenmekte olan alanları belirlemek için jeolojik verileri titizlikle harmanlayabilen iddia yazılımları için yararlı olabilir.

Yine de son araştırmalar, en belirgin sarsıntı belirtilerinin tüm bu sensörler tarafından görülmeyebileceğini gösteriyor.

Tabii ki, bu teknolojilerin hiçbiri sadece dünyanın içine bakmak kadar faydalı olmayacaktır. Daha derin bir görüş alanıyla aynı anda büyük ölçekli jeolojik değişiklikleri takip edip tahmin edebilseydik, muhtemelen her yıl on binlerce hayat kurtarırdık. Ancak şimdilik bu teknolojiler, hazırlıklı olmamıza ve ihtiyaç duyulan bölgelere vazodan talimat beklemeden hızla ulaşmamıza yardımcı olabilir.

Şimdi yaraları sarmanın, acıları dindirmenin zamanı… Felaketin başka bir boyutuna bakma ihtiyacı hissettim. Bakılması gereken bir diğer boyut da şudur. Deprem anında ve sonrasında neler olacağı ile ilgili teknolojileri kullanırsak afetin boyutlarını en aza indirebilir miyiz? Evet mümkün! Fırsat bulursam sonraki yazılarımda bunlardan bahsetmeye çalışacağım.

bağlantılı

heyecan

instagram

Facebook